‘De politiek beslist, de ambtenaar voert uit.’
Het is een klassieke uitspraak die vooral bij het beleid te horen is. De ambtenaar voert uit wat de politiek heeft beslist. Toch is het allang duidelijk dat een ambtenaar ook signaleert en adviseert aan de politiek.
Daarbij komeen ook dilemma’s naar voor.
Het gaat om zaken als: wat te doen als ambtenaar als je het niet eens bent met gemeentebeleid? En: hoe verhoudt activisme zich tot (de inhoud van) iemands functie? En hoe verhoudt kritiek op beleid van een ambtenaar zich tot een ambtenaar die zich moet houden aan wet- en regelgeving?
Handreiking voor activistische ambtenaren
De gemeente Amsterdam werkt aan een handreiking voor activistische ambtenaren. Op die manier moeten zij een betere afweging kunnen maken tussen loyaal zijn aan het beleid van de gemeente en het vormen van een zelfstandig moreel oordeel over de juistheid van het eigen handelen en het dienen van de gerechtigheid. Dat staat namelijk ook voorgeschreven in de Amsterdamse ambtseed.
‘Het is een nadere toelichting op de ambtseed en gedragscode, die ambtenaren en hun leidinggevenden helpt de juiste afweging te maken. Zodra de handreiking klaar is, zal die ook op de website van de gemeente Amsterdam te vinden zijn.’
Betrokken ambtenaren
‘Activistische ambtenaren zien we als betrokken ambtenaren. Activistische ambtenaren durven out-of-the-box te denken, vanuit wat nodig is en wat iemand wil bereiken. Zonder bang te zijn voor meningen van anderen, waarbij de uitkomst altijd verantwoord kan worden’, laat de Amsterdamse PvdA-wethouder Hester van Buren (onder meer personeel en organisatie) via de mail weten aan Binnenlands Bestuur. ‘Dat zijn eigenschappen die wij als gemeentelijke organisatie waarderen.’
Brandbrief ambtenaren
In oktober vorig jaar stuurden een aantal ambtenaren een brandbrief naar het Gemeentelijk Management Team (GMT), waarin zij hun zorgen uitten over het niet behalen van de eigen klimaatdoelstellingen van de gemeente Amsterdam. ‘Wij zien dat de uitvoering van ons klimaatbeleid achterblijft bij de gestelde doelen én dat die doelen volgens de wetenschap niet genoeg zijn om onder de veilige grens van 1,5 graad opwarming te blijven. En dat terwijl Amsterdam, gelegen op en onder zeeniveau, alles te verliezen heeft’, zegt Anne Hofstede, een van de initiatiefnemers, in een nog te verschijnen artikel in Binnenlands Bestuur.
Richtlijnen kunnen in conflict raken
De wethouder wijst erop dat de briefschrijvers hebben aangegeven dat er ruimte voor verbetering is in het behalen van de klimaatdoelstellingen en de bijdrage die de gemeentelijke organisatie hieraan dient te leveren. Gemeentesecretaris Peter Teesink heeft eerder aangegeven dat ambtenaren dit zeker mogen signaleren en benoemen, verwijst Van Buren naar de podcast Mayor’s Manual. ‘Het blijft hierbij wel belangrijk dit op een goede manier te doen. En: als het bestuur een besluit heeft genomen dien je daar als Amsterdamse ambtenaar loyaal aan te zijn.’ Naast de gedragscode, de ambtseed en regels rond nevenactiviteiten is er nu geen beleid op het omgaan met ‘activistische ambtenaren’, zegt Van Buren. ‘Soms kunnen richtlijnen in de ambtseed met elkaar in conflict raken.’
Zelfstandig moreel oordeel
Een ambtenaar moet immers loyaal zijn aan het beleid van de gemeente, maar wat als je het niet met het beleid eens bent? Mag je daar dan wat van zeggen? ‘De ambtseed schrijft immers ook voor dat je een zelfstandig moreel oordeel moet vormen over de juistheid van je handelen en je de gerechtigheid moet dienen. Dit vraagt om een goede afweging.’ Om te helpen de juiste afweging te maken, wordt een ‘handreiking’ geschreven voor activistische ambtenaren. Dit zijn geen nieuwe regels, maar een nadere toelichting en uitleg die helpt bij vragen rond politieke en maatschappelijke betrokkenheid van ambtenaren.’
Bronnen:
-Stad Amsterdam - podcast. Activistische of Betrokken Ambtenaren - Ambtenaren die een verschil maken
-Binnenlands Bestuur Nederland. Amsterdam maakt handreiking voor activistische ambtenaren.